حق العملکاری

حق العمل کاری نوعی از وکالت برای معامله است با این تفاوت که وکیل، معامله را از طرف موکل و به نام خود انجام می‌دهد. حق‌العمل‌کار در مقابل خدماتی که انجام می‌دهد، اجرت دریافت می‌کند. در بسیاری از موارد، طرف معامله حتی نام طرف واقعی را نمی‌داند و معامله را کاملا با حق‌العمل‌کار به انجام می‌رساند.

با توجه به رشد و توسعه تجارت خارجی و ایجاد زمینه رقابت بین بازرگانان و نیز لزوم توسعه سطح اشتغال، مقوله حق العملکاری در گمرک و تبیین ویژگی‌های کلی آن و تشریح اهداف، اهمیت، مزایا، موانع، شرایط و شیوه‌های حق العملکاری لازم به نظر می‌رسد.

اهمیت این موضوع به حدی است که در آیین‌نامه اجرایی قانون امور گمرکی مصوب ۱۳۵۰ مواد ۳۷۶ تا ۳۸۷ بدان اختصاص یافته است و در چارچوب قانونی صدور کارت حق العملکاری ، تمدید آن و استمرار کار حق العملکار از وظایف و اختیارات گمرک به شمار می‌رود.

حق العملکار چه کسی است

طبق قوانینی که در گمرک وجود دارد تنها به افرادی می توانیم حق العملکار بگوییم که پروانه این کار را داشته باشند. این پروانه به افرادی داده می شود که کارت بازرگانی داشته باشند و حائز شرایط پذیرفته شدن در آزمون های سالیانه گمرک را داشته باشند. هر کسی که این پروانه را داشته باشد، می تواند کارت آن را نیز بگیرد و این پروانه حداکثر تا یک سال اعتبار خواهد داشت.

انواع حق‌العمل کاران

طبق ماده ۳۷۸ از قانون تجارت، حق‌العمل کاران شاغل در گمرک را بر اساس میزان درآمد سالانه خود، به دو گروه تقسیم‌شده  و از آن‌ها تضمین بانکی و یا مبلغی را به‌صورت نقد به‌عنوان ضمانت دریافت می‌نمایند.

 گروه اول شامل افرادی که درآمد غیر خالص سالانه آن‌ها از حق‌العمل‌کاری ۴۰۰ هزار ریال است مبلغ ۱۰۰هزار ریال دریافت می‌گردد.

 گروه دوم افراد با درآمد غیر خالص بالای ۴۰۰هزار ریال در سال که از آن‌ها ۲۰۰هزار ریال ضمانت اخذ می‌گردد.

 تبصره

• مبلغ ضمانت تا زمانی که فرد به‌عنوان حق‌العمل کار در گمرک مشغول به کار است در به‌عنوان حساب سپرده ثابت در بانک قرار داشته و سود آن برای حق‌العمل کار در نظر گرفته می‌شود.
• مبلغ ضمانت در هنگام تمدید مجوز پروانه کسب، متناسب با درآمد سالانه تغییر و در صورتی‌ که نیاز افزایش داشته باشد، افزایش خواهد یافت.

تفاوت حق العمل کار و دلال

حق‌العمل‌کار همانند دلال واسطه در معاملات است، با این تفاوت که دلال جز معرفی طرفین معامله به یکدیگر وظیفه‌ای ندارد و جز با اجازه مخصوص نمی‌تواند نمایندگی یکی از طرفین را عهده‌دار شود، اما حق‌العمل‌کار خود طرف معامله بوده و علاوه بر آن که در مقابل طرف معامله مسئول انجام تعهداتی است که به نام خود تقبل کرده، در مقابل آمر نیز مسئول است که حاصل معامله را به او واگذار کند.

بنابراین، حق‌العمل‌کار ۲ تعهد مستقیم دارد:

• یکی در مقابل طرف معامله که صرف‌نظر از این که آمر، معامله را قبول کند یا خیر، مسئول انجام تعهداتی است که تقبل کرده است
• دیگری در مقابل آمر که باید انجام معامله را به اطلاع او برساند و حاصل معامله را در اختیار او بگذارد

باید در نظر داشت که اگر حق‌العمل‌کار حسن انجام معامله را ضمانت نکرده و کوتاهی هم نکرده باشد، مسئول اجرا نشدن معامله از جانب طرف معامله نخواهد بود

اختیارات و تکالیف حق العمل کار

• لزوم آگاه نمودن آمر از اقدامات انجام شده : حق العمل کار باید آمر را از جریان اقدامات خود آگاه کند، خصوصا در صورت انجام ماموریت که باید فورا به او اطلاع دهد.
• حق العمل کار تکلیفی به بیمه کردن اموال ندارد: حق العمل کار مکلف به بیمه کردن اموال موضوع معامله نیست، مگر آنکه آمر دستور داده باشد.
• تکالیف حق العمل کار در صورت وجود عیب ظاهری در اموال موضوع معامله: اگر مال التجاره ای که برای معامله به حق العمل کار داده شده است، دارای عیب ظاهری باشد، وی ملزم است برای حفظ حق رجوع بر علیه متصدی حمل و نقل و تعیین میزان خسارت های به وجود آمده از حمل و نقل و نیز محافظت از مال التجاره اقدامات لازم را انجام دهد و آمر را از اقدامات خود آگاه کند. در غیر این صورت مسئول خسارت های ناشی از غفلت خود خواهد بود.
• فروش مال التجاره درصورت فساد آن: اگر احتمال فساد سریع مال التجاره وجود داشته باشد، حق العمل کار می تواند با اطلاع دادستان محلی که مال التجاره در آن قرار دارد یا نماینده او، آن را به فروش برساند و اگر منافع آمر ایجاب کند، حق العمل کار ملزم است که این کار را انجام دهد.
• مسئولیت نسبت به تفاوت قیمت: اگر حق العمل کار مال التجاره را به کمتر از حداقل قیمت تعیین شده از سوی آمر، بفروشد مسئول تفاوت قیمت است.

مگر آنکه

• ثابت کند که از ضرر بزرگتری جلوگیری کرده است و
• کسب اجازه از آمر برای او مقدور نبوده است.

• مسئولیت در صورت تقصیر: اگر حق العمل کار اشتباهی کرده باشد، باید از عهده کلیه خسارات ناشی از تقصیر خود برآید. بنابراین حق العمل کار در صورتی مسئول خسارات آمر است که اشتباه او مطابق قواعد حقوق مدنی محرز باشد.
• عدم مسئولیت نسبت به انجام تعهدات: حق العمل کار در برابر آمر مسئول انجام تعهدات ناشی از قرارداد نیست.

مگر آنکه

• مجاز به انعقاد معامله به اعتبار نباشد یا
• ضمانت طرف دیگر را کرده باشد یا
• با توجه به عرف مسئول شناخته شود

مواردی که حق العمل کار می تواند بدون اجازه آمر مال التجاره را بفروشد

• در صورتی که امکان فروش مال التجاره با شرایط تعیین شده وجود نداشته باشد.
• در صورتی که آمر از دستور خود منصرف شود.
• چنانچه آمر مال التجاره را بیش از مدتی متعارف نزد حق العمل کار نگه دارد، وی می تواند آن را با نظارت دادستان از طریق مزایده به فروش برساند.

طرفین معامله در حق العملکاری

• اولین نفر، فردی است که سفارش انجام معامله را به حق العمل کار می‌دهد، که با نام تاجر یا آمر از او یاد می شود. تاجر بودن این شخص الزامی نیست، اما بر اساس بند ۲ قانون تجارت تاجر تلقی می شود.
• فرد دوم، حق العمل کار است که به طور کامل توضیح داده شده است.
• علاوه بر وجود آمر و حق العمل کار ، شخص دیگری در معامله وجود دارد، این شخص ممکن است شخص حقیقی یا حقوقی باشد.

به این ترتیب و بر اساس ماده‌ی ۳۵۷ قانون تجارت، سه طرف در قرارداد حق العملکاری ایفای نقش می‌کنند. مسئولیت هر یک از طرفین به شرح ذیل است.

در ابتدا قرار داد بین دو طرف یعنی، حق العمل کار و آمر امضا می شود. حال نوبت معامله با شخص ثالث است. این شخص، طرف معامله‌ای است که حق العمل کار بر اساس قرارداد خود با آمر موظف به انعقاد قرار داد با اوست. این شخص ثالث نامیده می شود، زیرا هر چند برای انجام قرارداد حق العملکاری وجود وی ضروری و اساسی است، اما در لحظه‌ی تشکیل قرارداد وجود او ضروری نمی باشد.

به بیان دیگر چون این فرد در هنگام عقد قرار داد بین آمر و حق العمل کار حضور ندارد شخص ثالث لقب می گیرد. اما در این جا این سوال مطرح می شود که شخص ثالث در معامله چه جایگاهی دارد و مسئولیت او چیست؟ آیا حق العمل کار در مقابل شخص یا اشخاص ثالث وظیفه دارد؟ در ادامه ی مبحث پاسخ این پرسش ها مورد بررسی قرار می گیرد.

مسئولیت حق العمل کار در مقابل شخص ثالث

دو تعهد مستقیم بر عهده ی حق العمل کار می باشد. مسئولیت در مقابل آمر که باید او را از مراحل مختلف معامله مطلع سازد و دیگری مسئولیت حق العمل کار در مقابل شخص ثالث است که ایفای تعهدات قراردادی را بر دوش دارد. در هنگام معامله با شخص ثالث این حق العمل کار است که به صورت مستقیم وارد معامله می شود، اما سود معامله به آمر تعلق می گیرد.

به جز آمر و شخص ثالث، حق العمل کار نسبت به فرد دیگر یا اشخاص ثالث دیگر مسئولیت ندارد، مگر در موارد استثنائی ( ماده١٩۶ ق.م.). به عنوان مثال، ممکن است حق العمل کار در عقدی که با طرف معامله منعقد می سازد، تعهدی نسبت به ثالث نموده باشد.

در مورد نقش شخص ثالث در قرار داد دو نظر متفاوت وجود دارد. با توجه به این که در این مورد تمامی قراردادها شبیه نبوده و مفاد آن ها نسبی می باشد، اثر عقد نمی تواند متوجه شخص یا اشخاصی شود که هیچ دخالتی در انعقاد آن نداشته اند. لذا بر اساس برخی از نظریه ها شخص ثالث نقش و دخالتی در قرار داد ندارد. اما نظر مخالف می گوید قبول شخص ثالث برای استقرار آن امری ضروری است. یعنی تعهدی که به سود شخص ثالث است قبل از قبول او ثابت تلقی نخواهد شد. طبق این نظریه، قرارداد تنها وابسته به حق العمل کار و آمر نیست و شخص ثالث نیز در آن دخالت دارد .

در تعهد به سود شخص ثالث، دو طرف یعنی حق العمل کار و آمر نقش اصلی را بازی می کنند و شخص ثالث شخصی است که منتفع از قراداد است. نظر به این که در تعهد به سود شخص ثالث طرفین که ضامن این سود هستند می توانند اقاله کرده و آثار عقد را به جای نخستین بازگردانند. در این میان اگر سودی که به شخص ثالث داده شده، نزد وی باشد مسترد می شود و در صورت تلف شدن، تعهدی نسبت به جبران آن ندارد.

تعهدات آمر و حق العمل کار

حق العمل کار در مقابل آمر نیز مسئول است . حق‌العل کار دو تعهد مستقیم دارد یکی نسبت به طرف مقابل معامله و دیگر مقابل آمر که باید انجام معامله را به اطلاع او برساند و حاصل معامله را در اختیار او بگذارد. حق‌العمل‌کار فوایدی نیز دارد از جمله اینکه تاجر خارجی که به وضع محل در کشورهای دیگر آشنایی ندارد می‌تواند به این ترتیب معاملات خود را به وسیله تاجری که در محل مستقر است و بصیرت کافی دارد انجام دهد.

دستورهای آمر

دستورهای آمر بر دو نوع است

• دستورهای آمرانه و اجباری
• دیگری دستورهای اختیاری

حق‌العمل‌کار باید آمر را از جریان اقدامات خود آگاه کند زیرا قیمت اجناس همیشه ثابت نیست و ممکن است ترقی یا تنزیل نماید و در مواردی که قیمت جنس افزاریش یابد اگر حق‌العمل‌کار فوری معامله را اطلاع نداده باشد وسوسه خواهد شد که معامله را برای خود نگاه دارد در صورتیکه اگر انجام معامله را فوری اطلاع دهد دیگر نمی‌تواند معامله را برای خود نگاه دارد.

حق‌العمل‌کار نمی‌تواند به صورت شخصی طرف معامله قرار گیرد. حق‌العمل‌کار موظف به بیمه نمودن اجناس معامله نیست مگر اینکه آمر دستور داده باشد. در مواردی که کالا فاسد شدنی باشد، حق‌العمل‌کار نباید منتظر دستور صریح آمر بشود زیرا در این صورت کالا از بین می‌رود و خسارت غیرقابل جبرانی به آمر وارد می‌شود.

نکات مهم و کلیدی درباره حق العمل کار